Złudzenie optyczne – błędna interpretacja obrazu przez mózg pod wpływem kontrastu, cieni, użycia kolorów, które automatycznie wprowadzają mózg w błędny tok myślenia. Złudzenie wynika z mechanizmów działania percepcji, które zazwyczaj pomagają w postrzeganiu. W określonych warunkach jednak mogą powodować pozornie tylko prawdziwe wrażenia.

Siatka Hermana

Na skrzyżowaniach białych pasów pojawiają się szare kropki. Jest to również wynik hamowania obocznego – włókno nerwowe, które przewodzi pobudzenie z obszaru skrzyżowania białych pasków, jest hamowane przez cztery sąsiadujące włókna. Tymczasem wszystkie inne hamowane są słabiej – tylko przez dwa.

złudzenie Hermana

Irradiacja

Biały kwadrat na ciemnym tle wydaje się być większy niż czarny na jasnym, mimo iż obydwa są tej samej wielkości. Dzieje się tak, ponieważ pole podrażnienia fizjologicznego na siatkówce zajmuje większą powierzchnię, niż wielkość postrzeganego obrazu w rzeczywistości, a to z kolei spowodowane jest tym, że receptory na siatkówce połączone są w grupy.

zjawisko irradiacji

Figury dwuznaczne

W pewnych przypadkach mózg zmuszony jest do zinterpretowania sceny czy ruchu, którego nie można postrzegać jednoznacznie. Nawet jeśli obraz na siatkówce oka pozostaje niezmienny, po upływie jakiegoś czasu możemy go postrzegać inaczej. Nigdy nie można widzieć dwóch wariantów jednocześnie.

Figura dwuznaczna: W. E. Hill, Moja żona i moja teściowa, 1915

Niebieski kwadrat

Gdy w animacji pojawiają się zielone kwadraty wydaje nam się, że niebieskie linie same tworzą duży kwadrat. Dzieje się tak dlatego, że nasz mózg często interpretuje różne obiekty jako coś, co jest mu już dobrze znane.

Falujące liście

Obrazek jest nieruchomy, ale ulegamy wrażeniu, że liście falują. Iluzja ta została wykorzystana na okładce albumu znanego zespołu Animal Collective.

Schody Penrose'a

Iluzja stworzona przez holenderskiego grafika Mauritsa Eschera. Za sprawą sprytnego zakłócenia perspektywy schody sprawiają wrażenie, jakby pięły się bez końca.

Figury niemożliwe

Są to przedstawienia trójwymiarowych figur na płaszczyźnie, które są sprzeczne w swojej przestrzenności, tzn. nie jest możliwe, aby skonstruować ich trójwymiarowe odpowiedniki.

Przykład figury niemożliwej: trójkąt Penrose'a

Złudzenia optyczne w sztuce

Wielu artystów korzystało z możliwości jakie dają złudzenia optyczne. Byli to np.:

• Andrea Pozzo – włoski malarz iluzjonista. Na sklepieniu kościoła św. Ignacego Loyoli w Rzymie stworzył kwadraturę, czyli iluzjonistyczny obraz fikcyjnej architektury.
• Maurits Cornelis Escher – holenderski grafik i rysownik. W swoich pracach wykorzystywał figury niemożliwe i inne złudzenia.
• Julian Beever – brytyjski artysta, który stworzył wiele obrazów na chodnikach europejskich i amerykańskich miast. Dzięki znakomitemu opanowaniu praw perspektywy stwarzały one iluzję trójwymiarowości.

Kwadratura (także quadratura) – termin wprowadzony w epoce baroku na określenie symulacji elementów architektonicznych przy wykorzystaniu efektów złudzenia optycznego. Technika kwadratury łączy elementy architektury, malarstwa i rzeźby, dając efekt iluzji przestrzeni.

Sufit w Kościele Jezuitów w Wiedniu, fresk wykorzystujący technikę kwadratury, autor: Andrea Pozzo

Czym jest złudzenie optyczne?

 Złudzenie optyczne (optical illusion)  jest to  błędne postrzeganie pewnych własności  elementów rysunku, np. ich wielkości  (irradiacja), prostoliniowości, wzajemnej  równoległości itp. Zjawisko ma podłoże  psychologiczne, wynika z kontekstowego  rozpoznawania obrazów przez mózg. 

Znikające koła

Jeśli skupimy przez kilkadziesiąt sekund wzrok na krzyżyku w środku, otaczające go koła znikną.